uçuk pembe olan Janet Scott, |
Bu sefer size gönlümü çelen başka bir, tek yıllık, hoş kokulu, ilginç bir çiçekten bahsedeceğim. Kendisiyle tanışmamız pazarda gerçekleşti. Demet demet neredeyse her renkten unutulmaz kokusuyla kayıtsız kalmak ne mümkün. Çiçeğin Türkçe adından emin değilim yanlışım varsa şimdiden affola. Düzeltir hele de yerel adlarını bildirirseniz hemen posta eklenecektir. İsmi için dünya bitki isimleri sözlüğünden yararlanılmıştır. Fransızca adını tam olarak çevirirsek bu anlama gelmesi de sağlaması. Lathyrus wikispecis'te murdumuk olarak cevrilmis bazi yerlerde kokulu bezelye ciceginin adi itirsahi yada nazende cicegi olarak geciyor tam isminden emin degilim.Agaclar veri tabani da Turkce isimlerini ayni sekilde yazmis.
Kokulu bezelye çiçeği geniş baklagiller ailesine ve Lathyrus türüne ait bir çicektir. Diğer türleri için buraya müracaat. Bir bitki eğer tohumlarını uzunca bir kesenin(kapsülün) içinde saklıyorsa baklagiller ailesi mensubu demektir. Akrabaları yine pek sevdiğimiz mor salkım, akasya ve katır tırnağı ile fasulye ve bezelye çesitleri. Fransızca ve muhtemelen Türkçe adını çiçekleri çok benzediğinden ve çok güzel koktuğundan kokulu bezelye çiçeği olarak almış. Fransızca. pois de senteur, ya da gesse odorante, Ingilizce: sweet pea, Almanca: Duftende Platterbse
Scarlett |
Kökeni Girit ve Sicilya adaları yani Akdeniz, Türkiye'ye yakınlığı da düşünülürse, Güney Sahillerin'de yetişmektedir diye düşünüyorum. Ancak ben hiç görmedim, duyanınız, bileniniz varsa hikayelerini beklerim. Bir bitki ne zaman Avrupa sınırlarından içeri sokuluyor artık hikayesi soyu sopu kontrol altına alınıyor. 17. yüzyıldan kalma elyazmalarında yabani bezelye çiçeğinin illüstürasyonlarına rastlanmakta ise de bahçelerde yetiştirilmeye başlaması 19.yüzyılı buluyor. 1699'da Italyan bir keşiş tarafindan tohumları İngiltere ve Hollanda'ya yollanıyor. İlk örnekleri kahverengi/mor arası bir renk ve yoğun hoş kokulu. Mütevazi, uzaktan bakınca bu minik çiçeklerin bu kadar güçlü bir koku yayacağını tahmin edemezsiniz. 1870'de Henry Heckford artık kendi adıyla anılan nispeten büyük çiçekli türlerini elde edip satmaya baslamış. Bu zamandan beri surekli yeni çeşitleriyle sevenlerinin karşısına çıkıyor, renk skalası çok geniş ve çeşitli boylarda yüz kadar turu var ancak sarı turunu elde edememişler.
Lilac Ripple |
Due Salmon |
Kömürcü arısı iştahla emiyor, göründüğü kadar korkunç değildir 5 cm ulaşabilse de sakin bir arıdır. |
Tırmanıcı bitkilerden, aynı fasulye gibi desteklenerek sarılması kolaylaştırılmalıdır. Örneğin küçük ağaççıkları dibine ekilirse komşusunu rahatsız etmeden büyür, güzel kokulu çiceklerini açar. Yetiştirilmesi kolaydır. Her türlü toprakta yetişir. Kökleri derinlere gittiğinden, az topraklı saksılarda zorlanır. Güneşi kucaklamayı sever, sert rüzgarla narin tomurcuklarına zarar verebilir. Çiçek buketleri için idealdir. Tozlaşmayı sağlayan böcekler ve özellikle arıları kendisine çektiğinden sebze bahçelerinde kullanılabilir.
Lilac Ripple, Midnight ve beyaz olan Cream Southbourne |
Tohumlari irice olduğundan 40 cm aralıklarla direk toprağa ilkbahar başında ekilebilir. Bazı kaynaklarda soğuk serada saksıya ekip kış bitince direk toprağa şaşırtmaca yapılabileceği yazıyor ise de benim deneyimime göre ilkbaharda ekilen tohumlar sorunsuz gelişip bolca çiçek açmıştır. Tohumları tüm benzer sert kabuklular gibi zor çimlenir. Ya sabredip beklersiniz ancak bu durumda toprağın nemini iyi ayarlamanız gerekir yoksa tohumlar çürüyebilir. Yada sert kabuklular için önerilen üç islemden birini uygularsınız. Birinci seçenek tohumları bir gece ılık suda bekletmek. Ikinci yöntem ince bir zımpara ile hafifçe üstünden geçerek suyun tohuma girmesini kolaylaştırmak. Üçüncü yöntemde maket bıçağı ile tohumun kabuğuna çentik atıp ekmek öneriliyor size uygun yöntemi seçebilirsiniz. Ben direk ekmiştim kayıpsız hepsi çimlendi. Ancak bu yaz bana Nalan'cığım tarafından, uzun zamandır aradığım, binbir zorlukla elde edilen Sellukam Zulfu aruz Vigna caracalla tohumları yollandı. Bende Asortik Krep'in bloğunda nasıl çimlendirilmesi yazmasına rağmen, ne eksem nasıl olsa çıkıyor diye ukalalık edip direk toprağa ektim. Gerçi yaz başlamıştı biraz da geç kalmıştık hiç çimlenmediler, hala üzülüyorum. Elinizde nadir bulunan iki tohumcuk varsa biraz ozeni kesinlikle hakediyor, kurallarına uyun. Bu kendine guvenin nedeni hediye gelen buketlerden kopardığım ve ektiğim karanfil saplarının tutması ve çiçeklenmesi aynı şekilde kereviz, havuç ayıklanmış tepelerini toprağa ekince tutmasıydı ki ne kadar bos oldugunu selluka bana ogretti.
Toprağa ekilen tohum çimlendikten ve 10 cm boyuna gelince tepesindeki ana sürgünü tırnağınızla ucundan koparın. Bu işlem bitkinin köklerini güçlendireceği gibi yanlardan surgunler vermesini de sağlayacaktır. Bitki uygun büyüklüğe gelince sarılması için yan tarafına destek sağlayın çünkü boyu 2 metrelere varabiliyor. 30/40 cm aşmayan cüce türleri de mevcut adı Lathyrus vernus. Bitkinin diğer çeşitleri için adres. Bitkinin sarılıcı uçlarını kesebilirsiniz, bu işlem bitkinin tüm gücünü büyümeye ve çiçek açmaya vermesine yarayacaktır. Aynı şekilde çiçek açmaya başladıktan sonra tohum vermesine izin vermeyin, solmakta olan çiçekleri sürekli kesin yoksa çiçek açması duracak tüm gücünü tohum yapmaya harcayacaktır.
Hiç bir faydası olmayan bir çiçekmiş der gibisiniz. Yapilan Çalışmalarda bitkinin içinde bulunan beta-aminopropionitrile maddesinin yanık ve yaralarda derinin büzüşüp iz bırakmasını engellemek için kullanılması deneyleri olumlu sonuçlar vermiş. Çalısmalar henüz deneme aşamasında ancak derinin büzüşmesini engellemek için kullanılan sıkı bandajların yerini belki birgün bu bitkiyle yapılan jeller alacak. Ayrıntılı açıklama için sizi buraya yönlendiriyorum. Ancak dikkat tohumları zehirlidir, hatta bitki ile eldivensiz çalışmayın diyorlar.
Bu kokusuz yabani guzelin adı Lathyrus Latifolius |
Bu arkadaşın adı Lathyrus Latifolius( Latife çiçeği olsun adı derim) yabani bir cins ve kokusuz bizim kokulu bezelye çiçeğinin atalarından. Bir dalın üzerinde 12 çiçek yer alıp hepsi aynı anda açıyor. Diğer kokulu türler genellikle bir sap uzerinde 4 tane çiçeğe sahip olup birer birer açılırlar. Diğer bir fark tohum keselerinde ilk türün uzunca bir kesesi olur ve içindeki tohumlar hafif basik gri, kahve rengidir. Kokulu bezelye çiçeği tohumları yusyuvarlak ve siyah olup, kesesi tüylüdür. Kimbilir belki birgün gelen bir mektubun icinden iki tane Lathyrus tuberesus tohumu, keciboynuzları ve kurutulmuş ginko biloba yaprağı arkadaslığında sizin eve de ugrayabilir.
Yabani çiçeğin tohum kesesi |
Kokulu bezelye çiçeğinin tohum kesesi |
Solda KBÇ sagdaki tohumlar yabani olana ait |
Düşmanları;Minik bitler bu bitkiyi cok sever. Uğur böcekleri ile bu sorunu çözebilirsiniz. Kuşlar özellikle serçeler, baştankaralar, kara tavuklar çiçeklerini yemeği sever. Gerçekten bu güzelliği görmek yerine kuşları uzaklaştırmak isterseniz Korkuluk yapabilirsiniz. Yonca sever bir böceğin yayacağı parazitler bu çiçeği öldürebilir o yüzden yakınlarında var olan yoncaları sökebilirsiniz. Fareler bitkinin tohumlarını yemeye bayılır eh bu da doğaya hediyemiz olsun diyebilir yada bir kedi edinebilirsiniz. Olmazsa benimkini yada Akbulut'u ödünç alabilirsiniz. Tabi ki salyangoz ve sümüklüböceklerde genç sürgünleri pek sever. Onları toprağa gömeceğiniz bir kaba koyacağınız bira ile yakalayabileceğiniz gibi bakır çemberlerle bitkinin etrafını sarmalayabilirsiniz ancak bitkiye değmesinler. Kahve telvesini bitkinin etrafına yayabilirsiniz. Ya da benim gibi kendi haline birakip gözle gördüğünü hayvancıklari yan bahçeye uçurabilirsiniz. Aslında ben bahçeye çokta müdahale etme yanlısı değilim doğanın vardır bir bildiği diyerek. Fazla sulama yada yapraklarin yoğun neme maruz kalmasi bazı hastaliklara yol açabiliyor. Örneğin gövde ve yapraklar pudra gibi beyazlaşabiliyor bunun nedeni mantarlar. Kesinlikle mantar ilaçlarına başvurmayın, bir işe yaramayacağı gibi toprağı ve çevreyi kirletecektir. Doğal solüsyonlarla sarımsak gibi olumlu sonuç alabilirsiniz ve iyisi hastalık başladığında sapı kesip atmak böylece geri kalan bitki sağlıkla gelişir.
Kaynaklar.1-Plant for the future, 1-http://www.pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Lathyrus odoratus
2-Tele botanica, http://www.tela-botanica.org/eflore/BDNFF/4.02/nn/37979
3-faune et Flora, http://www.faune-flore.be/fleurs_belgique/identification_fleur_pois_de_senteur.htm
4-The guardian, http://www.guardian.co.uk/technology/2008/jul/31/researchanddevelopment
5-Multilingual plant names database, http://www.plantnames.unimelb.edu.au/Sorting/sitemap.html
6-Jardin info, http://www.aujardin.info/plantes/pois_senteur.php