23 Nisan 2011 Cumartesi

Mutfaktaki Yaban, Anadolu'nun Yenen Otlari, Tijen Inaltong YKY


Biz sehirlilerin yenilebilen yabani otlari kesfetmesi Tijen Inaltong sayesinde olmustur. Bir Ot Masali, Tak Koluna Sepeti, Meyve Agacindan Hikayeler basucu kitablarimizin arasinda yerini coktan aldi. Otlarla birer birer tanisildi, mutfagimizin da bas koselerine yerlesti. Aramiza en son Mutfakta  Yaban katildi. YKY yainlarindan buyuk formatta cikan bu kitap biraz pahalica olmasiyla ulasilabilirligi nispeten engelliyorken dualarimiz kabul oldu ve kucuk formatta basildi. Icinde neler mi var ? 89 cesit yabani yenilebilir otun fotograflari, hikayesi ve nasil yetistirilebilecegine dair bilgiler, yorelere gore degisen isimleri ve yemek tarifleri  var. Bitkiler birer birer dile gelmis siir gibi, akici ve net bilgilerle nerdeyse yanilma payi birakmadan otlari tanimanizi sagliyor. Bitkilerin latince isimleride unutulmamis. Ozellikle yurtdisinda yasayanlar yasadiklari ulkedeki mukabilini latince referansla rahatlikla bulabilirler. Otu bulduktan sonra nasil pisirilecegi icin yine Mutfakta Yaban'a basvurunuz. Bu guzel haberi duyurmasi benden kavusmasi sizden.
Buradan edinebilirsiniz.

18 Nisan 2011 Pazartesi

ayi sarimsagi/ allium ursinum

 Insan dogaya gonul verdi mi ne yaparsa yapsin bir gozu hep uzerinde oluyor. Bu eglenceli  gozleme dayanan pratik yonun disinda okumak da kesfetmenin bir yolu ama her zaman pratik ile teori kesismiyor. Kitaplardan bidiginiz bir bitkiyle ancak yillar sonra karsilasabiliyorsunuz. Ayi sarimsagi benim icin onlardan biri oldu.Yillar yillar once ben 6 yasindayken kisa sureli Cerkes'te yasama maceramiz, bana yabani otlarin yenebilecegini ogretti., ilk kaynagi ve mandalari orada gordum sanirim son da oldu:) O gunlerden aklimda kalan iki ot var biri madimak,  digeri ekmege koyup yedigimiz uzun uzun yaprakli sarimsak tadindaki yabani ot. Komsu teyzelerle toplamaya giderdim ancak annem topladiklarimizi guvenip yemez/ yedirmezdi hatirliyorum.  Madimak bulmak artik mumkun ise de diger otun ne oldugunu hic bulamadim. Kitaplarda sarimsak tadina ve kokusunda minik yildiz cicekli ayi sarimsagi gozume carpti ve obur aniyla birlesip zihnime percinlendi/mis. Ailecek yaptigimiz orman ici bisiklet gezisinde, patika kenarindaki otlari gorunce zihnimde simsekler cakti daha kokusuna bakmadan emindim. Hemen kokladim evet o. Hep beraber eve donduk kitaplarimi cikardim bir kere daha dogruladim. Fotograf makinami alip geri donduk ve bitki avimi tamamladim. Iki avuc kadarda topladim, oglumun ayilara da birak anne demesi icimi isitti. Cocuklugumun yenilebilir otunu bulamadim ama tadi  ona mukabil harika bir ot bulduk.
 "Allium ursinum" latince adi, seltce "all" yakici, latince "ursus" ayi demek. Fransizca "l'ail des ours" (ayi sarimsagi) yada "ail de bois"(orman sarimsagi )ve Ingilizce "wild garlic" yabani sarimsak, "wood garlic" orman sarimsagi ve "bear's garlic" isimleriyle aniliyor. Almanca'sindan emin olamadim bir iyilikseverden bekliyorum.  Turkce ayi sarimsagi yada cayir sogani adiyla anildigina rastladim. Ayilar kis uykusundan uyaninca bu sarimsaklardan yediginden adini oradan almis. Yapraklari genisce ve parlak elinizle dokundugunuzda sarimsak kokuyor. Sogangiller ailesine ait. Cicekler beyaz yildizlar biciminde ve 6 tane tac yapragi var ,semsiye seklinde dizilmis. Yapraklari, cicekleri ve koku yenebiliyor. Nisan -mayis aarasinda toplamak mumkun. Yazin artik cok gec cunku bitki uykuya daliyor.


                                                           Otto Wilhelm Thomé'nin botanik cizimi


 Almanya'da cok sevilen bu yabani bitki'yi guz cigdemi ve Muge ile karistirmak mumkunmus aman dikkatli olun cunku diger ikisi olumcul derecede zehirli. Cicekler ve sarimsak kokusu diger turlerden ayirt etmede yardimci olabilir. Bu uzun omurlu bitkiyi soganlari sayesinde her yil ayni yerde bulabilirsiniz . Ozellikle nemli kayin ormanlarini cok sever. Yedikten sonra ayni sarimsak gibi agiz kokusuna yol acar o yuzden antik yunanda kokulu gul denmis.  Bu kotu kokusdan kurtulmak icin birkac kahve tanesi, kakule yada zencefil cigneyebilirsiniz. Afrodit'in afrodizyak ask iksirine katildigi da rivayet ediliyor hatta bu ottan yiyen kadinlarin tapinaga gelmesini yasaklamis. Ayni sarimsak gibi kadinlarin dogurabilirligini arttirmak ve kotulukjleri hatta vampirleri uzaklastirmak icin kullanilmis! Hamile kadinlar bir dis sarimsagi dogacak cocuklarini kotuluklerden korumak icin boynunda tasirmis. Galdyatorlerin arena'da karsisina cikan hayvanlarida uzaklastirmak icin sarimsak demetleri tasidigi soyleniyor. Heredote Misir'da piramitleri insa edenlerin sarimsak ve sogan yiyerek enerji sagladigini yazmis bugun sarimsagin ve akrabalarinin yuksek oranda sulfur ve C vitamini icerdigini biliyoruz. Ayi sarimsagi sifali ilac yapiminda sarimsak ve sogana yakin degerde. Enfeksiyona ve viruslere karsi koruyucu olarak ilac yapiminda antik caglardan beri kullanilmis. Ilkbaharda vucudu tiksinlerden temizlemek ve sindirim sistemini rahatlatmak icin oneriliyor.Ayni sarimsak gibi uzun yasamla ve saglikla ozdeslesmis . Ancak sarimsaktan ozellikle kucuk cocuklarda parazitlerden kurtulmak icin daha etkili. Yuksek tansiyone kalp hastaliklarindan korunmak icin rahatlikla tuketilebilir bu yonu modern tip tarafindan da onaylaniyor. 
 Uzakdogu marketlerinde satilan bu minik cickeleri hatirliyorum ancak  baska bir turde olabilir emin degilim. Son derece lezzetli bu yapraklarin pisince kokusu azaliyor o yuzden otlu tereyagi yapiminda, salatalarda, yogurt ile karisitrilip kullanilmasini oneririm. Patates ve baliga cok yakisiyor, ayi sarimsagi yapraklari ile karistirdiginiz tereyagini dilimleyip beraber servis edebilirsiniz. Ayrintili aciklamalar icin tiklayabilirsiniz.

Kaynaklar: "Découvrir et connaître la nature et les oiseaux" Hachette
2-Wikipedia
3-Crepharma
4-Tele botanica
5-Toildepices.http://www.toildepices.com/index.php?url=/fr/plantes/angio_mon/liliacee/allium/ursinum.php
6- spice pages burada bir suru dildeki karsiligi da var.

11 Nisan 2011 Pazartesi

Erkek orkide / orchis mascula soyu tukenmekte olan Avrupa salep orkidesi




Fransa'da soyu tukenmekte olan 165 orkideden biri erkek orkide adi orchis mascula. Ingilizce early purple orkid deniyor cunku baharda ilk acan orkide bu.  Orchis yunanca testis demekmis bitkinin toprak altinda kalan yumrularinin benzemesinden dolayi bu isim verilmis ki sonradan bu bitkinin soyunun tukenmesinde bu benzerlik onemli rol oynamis.. Orkide ailesinden olmasina ragmen agaca asalak yasayan diger akrabalarinin tersine yumrulu bir bitki bu. Nisan, mayis arasinda cicek aciyor ve Fransa'da koruma altinda yerinden sokulmesi, ciceklerinin toplanmasi yasak zaten o kadar nadir goruluyor ki.   Ayrica Nesli Tehlike Altindan Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme uyarinca tum dunyada koruma altina alinan turlerden. Fransa'nin Akdeniz kiyisi harci her uyerinde gorulebilirmis ozellikle asitli topraklari seviyor.


Gecen sene ben bu benekli yapraklari ve cicegi gormustum ancak orkide oldugunu bilmiyordum. Ozellikle cilli yapraklari ve sapi hosuma gitmisti. Cimenlerin arasinda cikti ancak cicek acmadi nedense bu sene kayboldu. Bu sene yine arastirmalarima basladim ama gecen sene nerede gordugumu hatirlamiyordum ormanda da gormus olabilirdim ki o zaman yeniden bulmam zor olacakti. Derken karsima cikmazlar mi bizim 2 kmlik koy yolu boyunca 20 tane cicek var.Yukaridaki iki orkide arkadasimin bahcesinden muskarilerin yaninda kendiliginden cikmis. Avrupa'da yuzyillar boyunca cig ve pismis olarak yumrulari yenmis. Yikandiktan sonra guneste kurutulan rizomlardan bir cesit nisasta elde edilirmis. Sut ve balla bazen kuru incirle karistirlan bu undan bilin bakalim ne? Evet salep elde edilirmis. Sakinlestirici ve ishal onleyici bu karisimi 19 yuzyil sonuna kadar bulmak mumkunmus. Simdilerde birakin salebi cicekleri bile gormek mucize.  Bazi orkide cesitleri polenizasyonu kolaylastirmak icin ariya cok benzer disi organlar gelistirmis ancak onlar bu postun konusu degil simdilik ancak merak ederseniz bu inanilmaz orkideler icin tiklayin

http://www.nocueill.fr/pages_bota/orchis_mascula.php alinmistir.
Dioscoride 1. yuzyilda yasamis yunanli bir sifaci alim, bu orkidenin faydalarini ilk kesfedenmis. Teselya'da bu orkidenin koklerini yiyen kadinlarin kizi yiyen erkeklerin oglu olurmus. Dioscoride'den once Theophraste yumrularinin bicimi nedeniyle testise benzeterek bu benzerlikten yola cikarak cinsel gucu arttirdigini soylemis bu da sonunu hazirlamis tabi bizim sahane orkidelerin.  



Diger yabani orkide cesitleri icin buraya tik tik.


sapi bile cilli, bazi ciceklerin ici de

Orkidelerle ilgili sayisiz sivil toplum kurulusu var bunlardan birinde inanilmaz zenginlikte Turkiye orkideleri ile makalelere rastladim ilgilenenler ve guzelim ciceklerin fotograflari icin. Bir kismi mezarliklarda cekilmis fotograflarin insanlarin en az ugradigi yer nesli tukenmekte olan bitkilere koruma saglamis. Bir sponsor bulsam hayatimi bu ise adasam diyorum.

Ben bu yaziyi yazdiktan yaklasik iki ay sonra Turkiye orkideleri hakkinda Turkce harika bir siteye rastladim. Tik tik.

7 Nisan 2011 Perşembe

Kara hindiba, Taraxacum officinale

Baharin gelmesiyle birlikte bahcelerimizi, kirlari senlendiren rengini gunesten alan bu gozalici bitkiyi tanimayan yoktur. Dunya yokolacak yanina bir tane bitki alabilirsin deseler ben onu secerim. Her kosula uyar, kendiliginden cogalir ve faydalari saymakla bitmez. Hatirlarsaniz buz cagi cizgi filminin birincisinde iki gergedan bir tanecik hindiba cicegi bulurlar. Yemek icin kavga ederken bizim haylaz Sid (megalonyx yada tembel hayvan) ah   "aslan disi" diyerek onu alir ve yer. Sonrasinda gergedanlarin hismindan kurtulmak icin kacar ve bir mamut tarafindan kurtarilir. Yani kara hindiba cicegi deyip gecmeyin basiniza cok isler acabilir:)


Turkce kara hindiba, fransizca pissenlit(yataga iseyen) yada dent-de-lion (aslan disi) ki ingilizce'de ayni anlama gelen dandelion isimleriyle bilinir. Arapca'dan aci hindiba anlamina gelen bir sozun bati dillerine gecmesiyle latince adini aldigi soylenir. Ibni Sina'nin notlarinda sifali bitki olarak yer alir. Papatyagiller ailesinden oldugunu soylemem gerek var mi bilmem. O bir ari dostu ve arilar tarafindan bal yapmakta kullanilir. 93 cesit bocegin favorisidir. Asagi yukari 1200 turu olan hindiba ailesinini birbirinden ayirt etmek o kadar kolay degilse de hepsi yenilebilir. Ciceklenmesi resmi olarak baharin basladiginin isaretidir.Hafif aci tadina ragmen antik caglardan beri tedavi amacli kullanilmistir. Tanen, inuline ve lateks iverir. Bir turu Sibirya'da ikinci dunya savasi sirasinda kaucuk uretiminde kullanilmistir. Koku kavrularak kahve yerine icilebilir aynen hindiba gibi. Safra kesesi ve karaciger dostudur. Ozellikle tembel karacigerleri stimule etmek icin ve Fitoterapi'de safra ve bobrek taslari olusumunun engellenmesinde kullanilir. Safra kesesini uyararak sindirime yardimci oldugundan kabizliga karsida kullanilabilir. Yapraklarindan yapilan bitki cayi hafif laksatiftir ve vucttan fazla suyu atmayi saglar. Fazla ve agir yemek yiyenlerin ve ozellikle mevsim degisimlerinde vucutta biriken toksinlerin atilmasini saglama icin onerilir. Antioksidan ozelligi vardir. Yapraklari kalsiyum, demir ve magnezyum acisindan zengindir. Protein ve C vitamini icerir. Ispanak'in iki kati A vitamini icerir. Demir eksikligi cekenlere onerilir.

Oglum minik ciceklerini koparip annesine hediye etmekten cekinmez. Ilginctir diger ektigimiz cicekleri degil sadece hindiba ciceklerini yada papatyalari toplar. Tohuma kacmis bir hindiba ile oynamak cocuklarin en sevdigi oyunlardandir, guzel sari cicek sihirli bir topa donusur. Sehir hayatina ve kirliligine uyum saglamistir, her yerde karsimiza cikar. Nereden geldigi belli olmayan, kimyasal gubre kullanilmis tarlalarda yada yol kenaralarinda biten bitkileri yemeyin.





Ege'de sikca tuketilen ve sevilen bir otur. Cicek acmadan once toplarsaniz cig olarak salatalarda tuketebilirsiniz sonrasinda yapraklari acilasiyor o zaman 5 dakika kaynar suda haslayip sonra pisirerek kullanmanizi oneririm yoksa acisindan yiyemeyebilirsiniz.  Haslama suyu atildiktan sonra bir 15 dk kaynatilip suyu suzuldukten sonra uzerine zeytinyaginda ezilmis sarimsakla servis edilir. Bu formulun icine biraz domates rendeleyip makarna sosuna da donusturebilirsiniz. Oglumun severek yemesi beni hem sasirtti hemde cok sevindirdi cunku sifa kaynagi. Yapraklari gibi henuz cicek acmamis tomurcuklarini da tuketebilirsiniz. Gecen sene bir avuc tomurcugu sirkeye koyup 2 ay beklettikten sonra suzdum ve salatalari cesnilerdirerek bu sifali ottan faydalandim. Cicek petallerini salatalara renk katmak icinde kullanabilirsiniz yada tereyagi ile karistirip aromatik tereyagi yapabilirsiniz, patates ve et yanina servis edebilirsiniz. Sonbaharda kokunu kurutarak cay yapiminda kullanmaniz mumkun. Ciceklerini koparinca akan sutu yuzunuze surebilirsiniz yuzdeki lekelere iyi gelerek yuzun isildamasini sagladigi soyleniyor. Ari sokmasina, egzema ve aknelere karsi da etkili ise de bazi bunyelerde alerjiye yol acabileceginden dikkatli olun. Yan etkisi olmadigi soylense de ulser ve bagirsak enfenksiyonu olanlarda kullanilmamasi gerektigine dair bilgilere rastladim. Cicekleriyle birasi ve sarabi yapilir. Bogaz agrilarina karsi bir tur tatli jole yapmak isterseniz 365 tane kadar iyice acmis ciceklerinden toplayip  suyla kaynatin ve suzun. Cikan suyun agirliginca sekerle kaynatip icine bir limon sikin recel kivamini alinca kavanozlara doldurun. Her haliyle sifali bir bitki onu secmekte haksizmiyim?


Bu postu yazdiktan sonra gelen ilhamla kara hindiba ciceklerinden recel yaptim ihlamur cicegi tadinda cok hos bir bal oldu. Tarifi icin tik tik.

Linkler: 1-http://basitbiryasam.blogspot.com/2007/05/bu-bahar-gzme-taklanlar-5-karahindiba.html
2-Doga guncem