24 Ocak 2011 Pazartesi

Ay takvimi ve aylara gore bahcede yapilacak isler

Yeni dolunaydan ciktik ay artik kuculuyor ay ile bahce isleri nasil iliskilendirilir beraber gorelim.

Harika bir bahceye sahip olmanin belli bir sirri yok. Sizin yaptiginiz bir islem yan bahcede ayni sonucu vermeyebilir. Bazi bahcivanlar ayin hareketlerine gore bahcede yapilacak isleri belirlerler. Bu yontemin yuzdeyuz gecerli oldugu kanitlanmis degil ancak ayin denizin gel gitleri uzerine etkisi, dolunayda huzursuz olan hatta uyuyamayan insanlar, ayin bazi hallerinde dogumlarin daha kolay olmasi, kuaforlerin yeniayda kestigi saclarin daha cabuk uzamasi insanoglunun ayin hallerine gore yaptigi bazi gozlemlere, bahceye uygun ay zamaninda ekilen bitkilerin daha cabuk buyumesi, olgunlasmasi ve tohuma donmemesi eklenebilir. Bilimsel kismina girmeyecegim, isin romantik yonu ayin hareketlerine gore bahcede yapacagim faaliyetleri belirlemek oncelikle hosuma gidiyor. Aydede rehberliginde aylik bahce islerini planlamis oluyorum diyecegim ama bu plana sadik kalmak pek mumkun olamiyor hayatina cilgin akisinda. Ilginizi cekerse buyrun devam edelim.
Bahceyle hasir nesir olurken kitaplarda yazilanlardan cok hissettiklerinize onem verin derim ben. Aydede rehberliginde ekim dikimin bir kere yan etkisi yok, notlar almaniz ve sonuclari karsilastirmaniz ise yarayip yaramadiginin gostergesi. Tabiki tohum ekim gunune denk gelirken yagmur yagiyorsa pratik olarak aytakvimine uymak mumkun degil. Yada oglus hastalanip benim bahcede calilari budamam baska birgune ertelenebiliyor.
kaynak http://en.wikipedia.org/wiki/File:Moon_phases_en.jpg

Ay takvimi bahcivanlarin uzun yillar yaptigi gozlemlerle olusturulmus. Simdi bu takvimin nasil olusturulduguna yakindan bakalim. Oncelikle ayin tam hali ayin tam beyaz disk olarak goruldugu gun demektir. Bunu takip eden yaklasik iki hafta 14,5 gun ay incelir ve bir hilal halini alir ve akabinde tamamen gozden kaybolur bu hale yeni ay deriz. Dolunaydan incelerek tamamen kayboldugu yeniay asamasina kadar gecen sure ayin alcalmasi olarak anilir, kuculen ay terimi bu donemi ifade eder. Bundan sonraki yaklasik iki haftada 14,5 gunde ay yukselerek bir onceki donemin tersine dogru hilal yapar ve giderek buyuyerek dolunay halini alir. Bu donem yukselme donemidir dolanayda denir.Bunu bir p harfi gibi dusunun ayin aydinlik yada dolu yuzu sagda kaliyor. daha kisa ve basit anlatmak gerekirse ayi ortadan ikiye bolun P gibi sag tarafi aydinlik ise yukselme tersi ise alcalma donemidir. Ay once kendi etrafinda dairesel olarak doner. Sonra gunesin etrafinda eliptik olarak doner ve bu harekete gore kisimlari aydinlanir.

Ayin yukselme ve alcalma hallerinin bahceye etkisi:
  • Ay yukselirken, bitki ozleri bitkinin icinde yukselir bu da yapraklanmayi hizlandirir. Cimler, salatalar, laleler, agaclar, ic mekan bitkileri bu avatajdan dolayi daha hizli buyur. Bu donem tohumlari ekmek, sulu meyve elde etmek icin asilama yapmak, cicek(karnibahar ve engibar dahil) ve yaprakli sebzeleri (ispanak vs gibi) icin uygundur.
  • Ay alcalirken bitkilerin ozleri topraga dogru yakinlasir. Bu donemde topraga iliskin islemeler yapmak daha uygundur. Bu donemde temizlik, capalama, ekolojik gubreleme yapilir. Bitkileri daldirarak cogaltma, kok sebzeleri hasat etme (turp, havuc vb), saklanacak yumru ve soganlari topraktan cikarma, fidanlari sasirtma ile bitkileri budama donemidir. 
  • Her ay 3/5 gun bahcede birsey yapilmasi onerilmez. Ay dunyanin etrafinda donerken tam bir daire degil oval cizer. Ovalin en uc iki tarafinda iken ay bahce kendi haline birakilmalidir. Bugunlerde yapilan tohum ekimlerinin filizlenmedigi, buyume problemleri cektigi, meyve vermedigi, hastaliklara yakalandigi gozlenmistir. Ozellikle tohum almak istiyorsaniz bu donemde yapilan ekimler sonucu olusan tohumlarin steril olacagini gozden kacirmayin. 
Devami gelecek ve size Subat ayinda bahcede yapilacak isleri ay takvimine gore tablo olarak gosterebilecegiz. Ilginizi cektigini umuyorum.

17 Ocak 2011 Pazartesi

Arum Italicum Yilanyastigi cesidi

Simdi bir bitki dusunun yapraklari ve cicegi hicbir zaman yanyana yer almiyor. Ilkbaharda ciceklerini goruyorsunuz, yaz sonu gibi meyvelerini ve en sonunda yapraklar meydana cikiyor. Tum bunlari ayni yerde gormuyorsaniz birlestirmek benim gibi 2 yildan fazla surebilir. Eskiden gumruk icin kullanilan terk edilmis demiryolunun ve degirmenlerin oldugu ormanlik arazi simdi ideal bir yuruyus yolu olmus. Bu yolda gecirdigimiz sayisiz pazar gununde karsima cikti guzel kirmizi meyveleriyle. Fark etmemek mumkun degil ,bir sap etrafinda cevrelenmis kirmizi tohumcuklar yil 2008.


28 Temmuz 2008  sonu La Vallée du Moulin
Gel zaman git zaman simdiki evimizin oldugu kucuk koye tasindik. Kesif gezileri bu sefer koyun etrafinda devam etti.  Derken avlunun cikis kapisinin yaninda grup halinde ve bahcemin el surmedigim yabani kisminda saplarin ustunde yine ayni kirmizi meyveler belirdi. Ithiyaten hic dokunmadim iyiki dokunmamisim zehirliymis ama icim gitti hem yesiline hem nar cicegi rengine.
2010 temmuz sonu bahce yabani kisim

9 agustos 2010  avlu girisi
 
10 agustos 2010 avlu girisi
Mevsim dondu sonbahar geldi bitkiler yavas yavas ortadan cekilirken birden hic gormedigim parlak, beyaz damarlariyla hos motifli gozalici yapraklar belirdi. Ben gene ihtimal vermiyorum ilginc bir bitki cikiyor derken, ayni yerde ciktigi farkettim acaba bu o kirmizi meyvelerin yapraklari olabilir mi diye suphelendim. Ve tatata evet ta kendileri Arum Italicum. Ne kadar guzel degil mi?

23 kasim 2010 Le Prieuré yuruyus yolu uzeri
Arum Italicum cicegi Wikipedia Orchi'nin fotografi CC lisansli
Arum yilanyastigi Araceae yani Yilanyastigigiller ailesine ait ilginc bir tur. Kokusundan dolayi ceset cicegi denilen dunyanin en buyuk cicegi de bir Arum Titan. Turkiye Yilanyastigigiller cenneti. Bu bitkinin bir suru epidemik turu Anadolu bulunuyor. Anadolu ve Akdeniz cevresi bu turkerin anavatani. Ben Turkiye'de ne yazikki hic gormedim goreniniz hatta yiyeniniz var mi? Turkiye'de ozellikle Arum Balansanum, Arum byzantium, Arum Euxinum, Arum Gratum, Arum Conophalloides, Arum Creticum, Arum Cylindraceum, Arum  Dioscoridis, Arum Oriental, Arum DetruncatumArum Elongatum, Arum Nickelli  ve bu yazinin konusu Arum Italicum yer almaktir. Diger turleri  icinde  sadece Filistin'de yetisen siyaha yakin kirmizi/patlican moru rengiyle Arum Palaestinum'u da anmadan gecemeyecegim resimleri icin isimlerin ustune tiklayabilirsiniz. Diger arum fotograflari icin bu linke tiklayiniz.


7 ekim 2010 avlu girisi
Fransizca  l'arum d'Italie, Herbe-aux-serpents yada gouet d'Italie, ingilizce  Cuckoo Pint yada Italian Lords-and-Ladies, almanca  Italienische Aronstab. Fransa'da cocuklarin yaklasmasini onlemek icin altinda yilan uyudugunu soyluyorlarmis adi da burdan geliyor. Siklikla Arum Maculatum ile karistirilsa ciceklerinin ortasindaki parmak gibi olan spadis rengi sari olan italicum mor olan maculatum. Yine yapraklari beyaz damarli olan italicum siyah noktalar olan is Maculatum.


Bu ilginc bitkinin once ciceklerini nisan, mayis gibi aciyor. Sonra cicekler temmuz sonu, agustos gibi kirmizi meyvelere donusuyor ve nihayetinde ekim/kasim gibi yapraklari ortaya cikiyor ve diger yaza kayboluyor. Cicekleri tozlasmak icin kiskirtici bir koku uretip cicegin icne bir tur sinegin girmesini sagliyorlarmis, icini saglama almak icin sinegi oraya hapsedip 24 saat tutup iyice cicek tozlarinin her tarafina bulasmasini sagliyor sonra serbest birakiyormus. Kumlu, killi, asitli, notr nerdeyse tum topraklarda yetisebiliyor. Koyu orman golgesini sevdigi gibi yari golgeyle de mutlu. Oldurucu zehirli bir bitki. Kotu bir tadi var ve icindeki kalsiyum oksalat kristalleri cig yendiginde dilinize ve agziniza milyonlarca igne batmis hissi verdiginden cok can yakici bu ozelligi ile yanlislikla yenmesi pek olasi degil. Iyi haber kurutuldugunda yada pisirildiginde kayboluyormus. Diger Arum cesitleri de zehirli ancak kaynatilarak Anadolu'nun bircok bolgesinde yenebiliyor turlu turlu yemege konu oluyor. Corbasi, yemegi, kavurmasi yapiliyor. Cok ilginc tarifler var hepsini Tijen Inaltong'un Mutfakta Yaban kitabinda bulabilirsiniz.  Avrupa'da yumru kokleri bir kac suda haslandiktan sonra kurutularak unu gibi kullanilarak ekmek ve pasta yapilabiliyormus. Nisastaya cevrilerek ozellikle Ingiltere'de Portland sago adiyla severek tuketiliyormus. Ozellikle broncit ve cocuklarda bogmaca tedavisinde basariyla kullaniliyormus. Fitoterapi alaninda yumrulari oksuruk ve solunum yollari hastaliklarinda kullaniliyormus. Turkiyede' kirmizi meyveleri ile kokleri hemoroid ve romatizmada kullanilir denmis. Zehirli oldugunu duyunca urken tipik bir sehirli olarak ben simdilik bitkinin guzelligini seyretmeyi tercih ediyorum. Ya siz hic karislastiniz mi? elinizde resmi var mi? Cevrenizde yiyeni duydunuz mu? Yilanyastiginin yerel adlari Livik, Nivik, aci sogan, domuz lahanasi, fil kulagi diger yerel isimleri icin muracaat Tijen'in kitabi Mutfakta yaban.



Kaynaklar 1-Tijen Inaltong, Mutfaktaki Yaban, Anadolu'nun Yenen Otlari
2-Bernard Bertrand,L'Herbier Toxique
3- http://fr.wikipedia.org/wiki/Arum_italicum
4-http://www.pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Arum italicum
5-http://www.plantes-botanique.org/espece_Arum_creticum
6-Tubives bulundugu iller







10 Ocak 2011 Pazartesi

Latin Cicegi - Nasturtium (Tropaeolum)


Foto: gm0hka

Uzun suredir bekledigimiz yagmurlar bir kac gun once oyle sessiz sessiz, 2 gun boyunca yagdi. Hic Datca gibi degil! Datca'da benim bildigim yagdi mi yagmur, gok yarilmiscasina yagar. Ve hatta simsekler oyle bir cakar ki, kisin gittiginiz hayvanat bahcelerinde kapali odaciklara sigamayan aslanlarin kukremesi gibi cigerlerinizde hissedersiniz. Alisik olmadigimiz bu yagmur tarzi, cok guzel fotograflik pozlarin cikmasina sebep oldu. Bunlardan biri de latin ciceklerinin yapraklari ustundeydi. Beste'nin gotu kola yazisi da tam ustune denk geldi. Ben cok uzun sure yani Beste'nin yazisini okuyana kadar :) gotu kolanin latin ciceginin bir akrabasi oldugunu dusunmustum.


Foto: Bostancik

Permakulturde bu cicek hemen her okudugunuz kaynakta karsiniza cikar. Mukemmel bir eslikci bitkidir kendileri. [1] Yanina ekildigi bitkiler icin bir koruma kalkani gibidir. Gaia's Garden kitabinda topragin altindaki ve ustundeki bir cok bocek icin itici oldugunu yazar. Kabakgiller ailesinin bir cok uyesi (kavun, salatalik, sukabagi gibi), fasulye, domates, lahanagil ailesi uyeleri, turp latin ciceginin komsulugundan cok faydalanirlar. Agac birlikteliklerinde ozellikle elma agaci, narenciye agaclari, trabzon hurmasi (japanese persimmon) dibine canli malc olarak ekilebilir. [1], [2], [3]

Latin cicegi ayni zamanda yenebilir bahcelerin olmazsa olmazidir. O kadar cok tarif buldum ki inanilir gibi degil! Oldukca yogun baharatli bir tadi vardir. Ben en yakin tereye benzettim. Yapraklarinda ciceklerine gore daha yogun hissedersiniz o baharatli tadi. Can sikici yesil salatanin latin cicekleri ile suslendikten sonraki havasina bir bakar misiniz lutfen:


Foto: Sarah Raven's Kitchen

Krem peynirle karistirip pazar sabahlari misafirlerinize sunabilirsiniz:


Foto: GoingLocal

Ya da ciceklerin icini lor ile doldurabilirsiniz:


Foto: GrowPeaceAndDanceInTheGarden

Tohumlarini daha yemedim ama yazilanlara gore tazeyken karabiber tadindaymis, ve kapari tadinda tursusu yapilabilirmis. [4] [5]

Yetmedi mi; peki yapraklarindan sarma tarifi icin buraya, bir kac corba tarifi icin buraya ve buraya, sirke ve tursu tarifi icin buraya tik tik!:)

Dedigim gibi tarifler inanilmaz sayida. Biraz da kendi damak zevkimizi ve yaraticiligimizi katarsak kimbilir ne tarifler cikar!

Latin ciceginin tibbi kullanimini ise bu yazi sirasinda ogrendim. Antibiyotik, antiseptik, mushil, idrar sokturucu ve balgam sokturucu ozellikleri varmis. [6] Daha detayli bilgiyi burada bulabilirsiniz. Sadece dikkat; cilt uzerinde 10 dakikadan uzun birakildiginda yanma hissi verebilirmis, asiri miktarlarda ve cok sik yendiginde kusmaya sebep olabilirmis. Normal yemeklik miktarda kullaniminda problem yokmus.

Bu ailede (Tropaeolaceae) 3 farkli tur varmis; sarmasik gibi olan (majus), bodur olan (minus), ve de kokleri de yenilebilen (tuberosum). Bu guzel cicegin istekleri ise cok mutevazi. Iyi kotu toprak farketmiyor. Zengin toprakta yapraklari pek bol ve iri ama az cicekli olurken fakir toprakta kendini kucuk yapraklara ama bol cicege boguyor! Bol gunesi seviyor, ama yari golgeyi de idare edebiliyor. Kesinlikle bol su istemiyor. [7] Ben tohumlarini direk topraga sokarak cimlendirmeyi basardim. Cimlenme suresi de cok kisa, 10 gun kadar. Donlarla bitki olse de, bir kere bahcenize getirmisseniz, kendi kendine tekrar tohumdan cikacaktir. Merak etmeyin! Insan baska ne ister?

Bu arada latin cicegi, yine nasturtium olarak gecen ama lahanagillerden (Brassicaceae) olan suteresi ile karistirilmamali! Latin cicegi Tropaeolaceae ailesinden.


Foto: NatureInTheCity

Yaziya fotograf secerken cok zorlandim. Herbiri ayri guzel. Aslinda sadece fotograflarla dolu bir yazi olabilirdi bu. Onerim; flicker'da latin cicegi fotograflariyla kendinize bir gorsel ziyafet cekmeniz. Asagidaki foto onlardan biri:


Foto: inkberryblue

Asagidaki fotograflar Beste'den. Kirmizi renkli olaninin tohumlarindan Noel baba bana getirdi!:)





Onemli Not: Latin ciceginin turkcesini bir ara ogrenmistim ama unutmusum. Aklimda kalan da ingilizcesi: "nasturtium". Derken yaziyi yazmaya karar verince, turkcesini ogreneyim dedim. Ve birden Evren'in blogunda gordugum nefis bir "nasturtium" mozayigi aklima geldi. Evren'in yazisini bir daha okudum, fotografa hayranlikla bir daha baktim. Ve yorumlari okurken farkettim ki ben bu guzeller guzeli latinle ilk karsilasmami Evren'e borcluymusum! Ah bu dalginligim! Sevgili Evren, gec de olsa tesekkurlerimi kabul et lutfen.

Pekiiiii, ne oldu senin minik latinin?



Kaynaklar:
[1] http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_companion_plants
[2] Gaia's Garden: http://www.amazon.com/Gaias-Garden-Second-Home-Scale-Permaculture/dp/1603580298/ref=sr_1_1?ie=UTF8&qid=1294340670&sr=8-1
[3]http://www.small-farm-permaculture-and-sustainable-living.com/fruit_tree_companion_planting.html
[4] http://gomestic.com/gardening/six-edible-annuals-for-your-garden/#ixzz1AHeoiJnW
[5] http://www.herbalgardens.com/archives/articles-archive/nasturtiums.html
[6] http://www.pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Tropaeolum%20minus
[7] http://www.gardenersnet.com/flower/nasturt.htm