Hemen hemen herkesin tanidigi, dunya yok olacak olsa yanima alacagim ikinci bitki isirgan otu, birincisi buradaydi:) Evet tanismamiz bir suru bitkinin aksine cokda barisci yollardan olmadi, bacaklarimi daladi adina yarasan bir bicimde. Oglumun da en iyi tanidigi bitki diyebilirim kirda kosan sortlu bacaklarin biricik dusmani ama merak etmeyin yakinlarinda bir sinirli ot vardir mutlaka koparin ve isirilan yere surun kasinti ve acisi gececektir. Isirmasina bakmayin hem insanlar icin hem ekolojik tarim ve bahceler icin cok onemli bir bitki kendileri.
Isirgangiller ailesine mensuptur. Ingilizce adi "Nettle", fransizca "Ortie" dir. Turkiye'de Isirgan adiyla bilinsede yorelere gore Dalan, Dalagan, Cizlagan, Cizgen, Dakirdak, Gidisken, Cincar, Gezgec, Sirgan gibi isimler alabilir. Oval seklinde kenarli tirikli koyu yesil yapraklari vardir. Hem disi hem erkek cicekleri ayni bitkide yada farkli bitkilerde bulubailir. Cok yillik bir bitkidir. Mayis'tan itibaren ciceklenmeye baslar. Ilkbahar yemek yapmak icin tam mevsimi, cicek actiktan sonra biraz acilasir. Yaprak ve saplarin uzerindeki minik dikenler formik asit ve yilan zehirine benzeyen enzimler tasir. Bu yuzden deriye dokundugunda kirmizi minik kasintili ve hafif acili lezyonlara sebep olur. Kolay cogalir, rizomlari ve tohumlari soguga dayaniklidir. Topraga degen saplar koklenir ve her yeri istila edebilir. Ancak bu bitki yalnizligi sevmez yakininda en az 30 bitki bulunmalidir diyordu bir kitapta. Istanbul'da balkonda yetistirdigim ciceklerin arasinda her seferinde nerden geldigini bir turlu anlayamadigim bir isirgan belirirdi. Seyrettigim bir belgeselde tropik ulkere ozgu bir tur dev isirgan insan ve hayvanlari oldurebiliyordu. Insanlik tarihi boyunca yiyecek, ilac ve bahce kulturunde kullanilmis bu bitkiye azicik isriyor diye haksizlik etmeyelim.
 |
| Onceleri disi isirgan zannettigim (Lamium album) beyaz cicekli ballibaba ile isirgani karistirmayin. Beyaz ballibaba dikensizdir. |
Roma'lilar ve Galya'lilar tarafindan sifali bitki olarak kullanilmistir. Ishal durdurucu, vucudu guclendirici, kan akisini hizlandirici, sut yapici, diuretik olarak bilinir. Prostat hastaliklari, romatizma, artrit ve ostroporoza karsi kullanilir, kanamalari durdurur, akneye karsi yararlidir. Karacigere ve mide ulserine tonik etkisi yapar. Sac dokulmelerinde kullanilir.
Bu cok lezzetli bitkiyi mutfaginizdan eksik etmeyin. Icinde cokca demir, C vitamini, magnezyum, silis, A vitamini bulunur. En iyi toplama zamani safaktan sonradir. Bitkinin yeni buyumus genc tepelerini yapraklariyla birlikte toplayin. Cicek actiktan sonra saplari kalinlasacak ve yapraklari nispeten acilasacaktir. Neler mi yapabilirsiniz? biraz patates, pirasa ile harika bir corba, krep icini doldurabilirsiniz. Kislere ve suflelere renk katar ispanak gibi bircok yerde kullanabilirsiniz. Pestosu olur. Taze tepeciklerini cig kullanip salata yapabilirsiniz. Turkiye'de bir cok yorede bulgur pilavina, boreklere katilir. Ege usulu zeytinyagi sarimsakla yiyebilirsiniz. Yuksek demir icerigiyle cocuk dostudur.
Hayvanlara yedirerek parazit ve hastaliklara karsi koruma saglayabilirsiniz. Tavuklarda yumurta uretimini arttirmak icin kullanildiginda basarili sonuclar alinmistir. Yuzlerce yildir isirgandan yapilan gubre suyu, potas ve oligoelementler acisindan zengin olup bitkilere azot saglamasinda yardimcidir. Dogal gubre olarak veyahut boceklere karsi kullanilir. Kotu toprakta yetistirilen ciceklerin rengini guclendirmek icin kullanilir. Isirgandan elde edilen klorofil yiyecek endustrisi tarafindan gida boyasi olarak kullanilir.
Isirgan bir cok efsane ve inanista yer alir. Isyankar bir bitki olarak bilinir. Cadilarin hic sevmedigi bu bitki demetini yataginizin yanina koyarsaniz cadilar uzak duracagi gibi nazara karsi etkili olduguna inanilir. Yanina bir dalda civapercemi koyarsaniz hortlaklari da kovalarmis!
Ekelojik tarimda yeri:
Yuzyillara organik tarimda kullanilan bur bitkiden elde edilen gubre suyunun dogaya zararli oldugu gereksesiyle uretimi ve satisi Fransa'da yasaklandi. Ciftciler ayaga kalkti ve karsi kampanyalar hala devam ediyor. Bocek ilaci ureten firmalarin son derece zararli ve dogada kaybolmayan ilaclari yerine kullanilan 100 yuz dogal isirgan dogaya nasil zararli olabilir? Zehirli ilac lobisi savasi tamamen kazanamadi. Isirgan gubre suyu satisi yasak ancak kurulan dernekler bu iksiri bedavaya dagitiyor ve cok ciddi kampanyalar var yasagin kalkmasi an meselesi. Les amies des Orties (Isirgan dostlari Dernegi )icin tik tik
Isirgan cayi ekolojik tarimda yada bahcelerde dort turlu kullanilabilir.
1-1 kilo isirgan 10 litre suyla karistirilip 12 saat bekletilir. Bu karisim bocek oldurucu olarak bitlere, akarlara, meyve kurtlarina (carpocapse) karsi puskurtme yonemiyle kullanilir. Sulandirilmasi gerekmez. Burada videosu var tik tik.
2-Fermentasyon yonteminde 1 kilo isirgan 10 lt suda 7 ila 10 gun arasi hava sicakligini durumuna gore bekletilir. Cikan su suzulur ve tohumlarin filizlenmesini cabuklastirmak ve bitkilerin bagisiklik sitemini guclendirmek icin kullanilir. Hazirladiginiz gubre suyunda ayrica sulandirmadan tohumlari 30 dk bekletin yada yuzde 20 isirgan cayi olacak sekilde su ekleyip sulandirmis karisimda bir gece bekletin. ( bir olcu isirgan cayi 4 olcu su dersek daha net olacak sanirim). Bazi ciftciler sulandirmadan bir kereye mahsus direk toprakta tohumun uzerine biraz dokuyor. Bitkileri guclendirmek icin sulandirilmis karisim( yine i olcek isirgan cayi 4 olcek su ) 15 gunde bir ilkbaharda bitkilerin topragina ve yapraklarina puskurtulebilirsiniz.
3-15 gune gecen bekletmelerde zararli otlari yok etmek icin sulandirilmadan kullanilabilir.
4-Ayrica kompstlara karistirrarak kompostaki organik maddelerin curumesini hizlandirir.Sulandirmak gerekmez.
5-Elma agaclarinda gelisen Oidium hastaligina karsi isirgan kokleri sasirtici derecede iyi sonuc veriyor. Cileklerin grilesmesi hastaliginda da ayni sekilde. 100 gr kok 24 saat 1 l suda bekletilip ayrica sulandirilmadan puskurtuluyor. Domateslerde beliren mildou hastaligina karsi kesin etkili.
 |
| ilk gun |
 |
| Bir hafta sonra hazir, cok kotu koktugu konusunda uyarmaliyim. Birde ustu kapali bir plastik bidonda yapilsa su buharlasmaz. |
 |
| Uzunca zaman saklayabilirsiniz. |
Kaynaklar:
1-Purin d'ortie et compagnie, Bernard Bertrand, Jean-Paul Collaert-Eric Petiot
2-Mutfaktaki Yaban, Tijen Inaltong
3-Reconnaitre les champignons, les plantes et baies sauvages, E/P/A
4-Petit Larousse, Des plantes medicinale
12 yorum:
Süper bir yazı, teşekkür ederim... Belki kıyamayız ısırganlarımızı kavurma ve börek yapma dışında kullanmaya, ama yine de aklımızda olsun. Bu arada Almancası: Brennessel...
bir tarifte ben verebilirmiyim...en sevdiğim ısırgan yemeği '' dönderme''
ısırganları yıka süz , bir kaba doğradığın ısırganlar bir kaşık un, bir çişem kabartma tozu ve tuz, bir yumurta hafifçe karıştır...tavaya az yağda krep tarzı altlı üstlü pişir pizza gibi kes ye :)))üstü yoğurtlu... afiyet olsun...
ben bu kadar işe yaradığını hiç bilmiyordum :((( birde yukarıdaki fotodaki gibi ısırganların beyaz çiçeklerimi oluyor??? hiç denk gelmedim ben buralarda...
bizim buralarda (aydın)kartlaşan ısırgan tohumlarını topluyor köylüler satıyorlar tüccara o ne içindir bilemiyorum???
ve ben 35 yıldır ısırganların içindeyim diğer çiçeğin ısırganın antidotu olduğunu yeni duydum yeni okudum...buralarda kimse bilmiyor :(((
teşekkür etmeyi unutmuşum çok ama çok teşekkürler...
Beste bir gün bir bahçıvana rastladım, çimenlerdeki yabani otları temizliyordu, lakin sıra ısırgana gelince eldivenini çıkarıp çıplak eliyle alıyordu. Merak edip sorduğumda "hiç eldivenle alınır mı, ısırgan şifadır" dedi. Isırgan dalaması belki de alerjiye karşı bağışıklık sistemini güçlendirici etki yapıyordur bilemiyorum, ama bazı insanların çıplak bacaklarla ısırganlar arasında özellikle dolaştığını da duydum. Leo için de şifa olsun:)
Bu ısırgan çayı tariflerinin hepsinin bir arada bulunması biz gönüllü çiftçiler için çok iyi oldu, ellerine sağlık.
Beste hanım peki birşey sorabilirmiyim bu karışımı bitkilere böylemi kullanıyoruz, yoksa kullanırken sulandırıyormuyuz? Verdiğiniz bilgileri için şimdiden çok teşekkürler....
Beste, "2-Fermentasyon yonteminde 1 kilo isirgan 10 lt suda 7/10 arasi bekletilir." burada 7/10 saat mi acaba?
bu arada yolladığın kabak tohumlarını boş saksılara ektim. yakında bahçeye alacağım.:)
pelin
ne kadar yararlı imiş bu ısırgan. teşekkürler.
Meyvelitepenin yorumu da ilginç
Gokyuzu99-merhabalar, tesekkurler almancasi icin. Az ise isirgan dogru insan ne yapacagini bilemez:) afiyet olsun.
Nihal-Merhaba, harika tarif bu hafta sonu denencektir:) Isirgan tohumlarindan sanirim yag cikariyorlar, sizin orasi neresi? O beyaz ccekli olan ballibaba isirgan cicekleri uzun saplar uzerinde minicik belli bile olmuyor.Ben tesekkur ederim
Meyvelitepe-Benimde saint benoit ve bogazici mezunu bir arkadasim var ne zaman kendini biraz hasta hissetse gidip isirganlarda dolaniyor iyi geldigini ve hastalanmadigini soyluyor! bazi isirganlarin isirigi gece zonkluyor bu yontemden kuskuluyum aa toplarken bir iki isiriga aldirmiyorum !
Sevgi Hanim-Sulandirarak kullaniyoruz yukarida su ile isirgan cayi oranlarini verdim aslinda bir daha kontrol edecegim sanirim turkce olmayan klavye okumlari zorlastiriyor!
Pelin-7 ila 10 arasi hava sicaklik durumuna gore bekletilir, hemen duzeltecegim. Kabaklarin sonuclari bende heycanla bekliyorum burada:) isirgan cayi icin tam zamani buyumesini hizlandirir.
Sevgi Hanim-Bana Beste deyin olur mu? Oranlari ve nasil kullanilacagini yukarida duzelttim. Halen karisik ise lutfen soyleyin. Sevgiler
Beste'cigim,
Her yazını okuyuşumda hadi diyorum, hadi sıra sende. Ellerine sağlık ısırganı anlatman ne güzel olmuş.
Annem mütemadiyen vücuduna sürer:)
Yorum Gönder