Mantar aski bir kere gonlunuze dustu mu kendinizi kitaplara gomulmus, her firsatta dogada egilip iki buklum bir doga harikasi mantara selam veriyor bulursunuz:) Derinligi cok, yuzmeniz icin en az 20 sene gerekir desem. Aristo'nun ogrencilerinden Theophraste, mantarlari eksik bitki olarak tanimlamis, kokleri olmayan, cicek acmayan ve meyve vermeyen! Ilk notlar I.O. 4 yuzyildan, bu zamanlarda sadece zehirinden korunmak icin gundeme gelirmis. Roma'lilar zamaninda bazi mantar turleri keyifle aranir ve yenirmis ancak hirsli, iktidar duskunu politikacilar rakiplerini zehirlemekte kullanmaktan kacinmazlarmis. Imparotoriçe Agrippine oglunu iktidara getirtmek icin Imparator Claude'u en sevdigi mantar olan Amanita caesarea'a, amanita phalloides karistirarak oldurmus. Tarihteki gelismine sonra deginecegim.
Mantarlar eskiden bitkilerin bolumunde yer alirken; ne bitki ne hayvan ucuncu bir tur oldugunun anlasilmasiyla artik hak ettiklerini gibi bagimsiz bir yer edindiler kendilerine yasayan canlilar semasinda. Bitki degil cunku fotosentez yapmiyor, kokleri yok ama koke benzetebileceginiz bazen kilometreleri bulan iplik yumagi gorunumunde myceliumlari var. Mantarlar meyvelere benzetilebilir. Topragin altinda goremedigimiz myceium'lar uygun sartlari bulunca meyvesini veriyor ve dunyaya basini harika bir mantar uzatiyor. Mycelium mantarlarin sporlari ile olusuyor bu yonuyle tohuma benzetebiliriz. Uzaklara tasinan bir spor once mycelium olusturuyor ve sartlar uygun olunca mantar rtaya cikiyor. Mantarlar bulundugu ortama uyum saglama sampiyonu ve her biri ayri bir giz barindiriyor. Hayvan degil cunku sabit hareket etmiyor, sindirim sistemi yok ancak sentezleyerek besinleri kullaniyor. Sapkalarinda selluloz bulunmasina ragmen bazilarinda varolan bir madde boceklerin ve deniz kabuklularinin kabugunda bulunan maddeyle ayni "chitine". Hala etkilenmediniz mi? Nefes aliyor oksijen alip karbondioksit veriyor. Bulundugu cevreye gore bu nefes alisin yogunlugu artip azaliyor . Aaerobik mantarlari unutmayalim yani hava olmadan da gelisen mantarlar fermentasyon dediginiz duyar gibiyim, bravo:) Buraya da bir parantez acalim; mantarlar olmasa ne ekmek ne peynir ne de sarap olurdu!!! Hepsi fermente olurken gelisen mantarlar sayesinde benzersiz tatlarini aliyor.
Mantarlarin icinde su, protein,lipidler, glusidler, mineral ve vitaminler yer aldigi gibi bazi asitlerde var. Bu asitler mantarin kendine ozgu kokusunu olusturuyor, ornegin cyanhydrik asit aci badem kokulu bir mantara yol aciyor. Oksalik asit ispanak veya labada kokusuna. Mantarlarin rengini icindeki kimyasallar veriyor ornegin karoten turuncu bir mantara, xylindeme mavimsi yesilimsi yada bulgarine siyah mantara hayat veriyor.
Hayat tarzlarina gore uc tip mantar gelisimi mumkun ancak bazen ucu de bir arada bulunabiliyor mantar bu hayatta kalma uzmani; bitki artiklari, hayvan oluleri yada diskilari olu organik maddeler uzerinde gelisen saprophyte'ler, canli organizmalar uzerinde : bitkiler, hayvanlar yada diger mantarlar uzerinde gelisen parazit mantarlar , simbiyoz iliski kuran baska bir bitkisel canli ile alisveris halindeki mantarlar.
Bu yazimizi burada bitirelim. Bir sonraki yazida yetisme ve gelisme kosullari ve siniflandirma uzerinde duralim cunku bayagi karisik bir sistemleri var. Emek vermis mikologlarin hicbiri unutulmamis bu sistemde ama botanik semalari gibi kolay degil yazip ornekleyince daha kolay anlasilacaktir. Daha sonra bir mantari teshis etmek icin nerelere bakmak gerekir, gozlemlerken nelere dikkat etmek gerekir onlarin uzerinde duracagim. Mantar kesif yolculuguna katilmak isteyenler 8 nolu otobuse binebilirler:)
2 yorum:
Ben sag on koltugu ayirtabilir miyim simdiden?
Heyecanla bekliyorum bir sonraki yazinizi.
ben bu aralar blog yazarlarıma yayın önerileri getirip duruyorum; hayırdır inşallah: ilköğretim doğa keşif kitapçıkları beliyoruz sizden de efendim! sevgiler:)
Yorum Gönder