Fenoloji - dogayi takip ederek hava ve toprak sicakligi tahmini I

Leylaklarin acmasiyla topragin tohumlari yesertecek sicakliga ulastigini varsayrak ona gore ekim yapmaya baslayali iki sene oldu. Ancak bunun bir bilim oldugunu yeni ogrendim. Bu bilimin adi Fenoloji/Phenology/Phénologie bu sefer kelimenin kokeni latince degil yunanca. Phaino "gostermek, isiga yonelmek, belirmek" anlaminda  logos "sebeplendirme, calisma" anlamlarina geliyor. 

 Benim gibi dogayi gozlemleyen biriyseniz dogada beliren isaretlerin belli zaman dilimlerine isaret ettigini yavasca kavramaya baslarsiniz. Bunu yapan ilk siz degilsiniz. Fransa'da 1340 yilindan itibaren bagbozumu kayitlari tutulmus. Yani 600 kusur yil once bagbozumu yapilirken havanin nasil oldugunu cevredeki bitkilerin tarifini bu kayitlarda bulabilirsiniz. Ayni seyi uyesi oldugum Mantar klubundeki defterlerde gordum mesela bu ay icin basurotlarinin belirmeye baslamis roper olarak alindi. Fransa'da 1880-19454 arasi tum sehirlerdeki dogaya iliskin gozlemler ornegin kirlangiclarin donusu, leylaklarin cicek acma zamani ulusal metereoloji merkezinde toplaniyormus. Japonya'da ve Cin'de kiraz agacinin cicek acmasi bir suru festival icin baslangic tarihi en eski kayit 8. yyla dayaniyor. Ingiletre'nin ilk fenolojik kaydinin tarihi 1684. Ingiltere'de fenolojinin babasi Robert Marsham 1736 yilindan olum tarihi olan 1798'e kadar bu kayitlari tutmus. 

Ficaria basur otu

Bu kayitlar olusturulurken bahcivanlar, ciftciler kisacasi dogaseverlerin gozlemleri esas aliniyor.  Teknoloji ile meterolojik tahmin yapmanin boyutlari degisse bile fenoloji onemini korumaya devam ediyor. Bugun kuresel isinmanin doga uzerindeki etkisi bu kayitlara bakilarak gozlemleniyor.  Bu kayitlara bakarak kislarin kisalmakta oldugu bitkilerin hayatta kalma suresi 2 ila 3 hafta suresince artmis durumda yine fenoloji ile sehir isiklarinin yapraklarin dokulusunu geciktirdigi ortaya cikiyor. 

nergisler

Kisaca tanimlarsak Fenoloji canlilar dunyasinda (dogada) periyodik zamanlarda ortaya cikan belirtilerin iklim degisiklerini belirlemede kullanilmasi diyebiliriz. Fenolojide mevsimler ona ayrilmistir. Erken bahar donemi kardelenlerin filizlenmesi ile baslar. birinci ilkbahar donemi altin canaklarin sapsari ciceklerinin bahceleri senlendirmesiyle, tam ilkbahar elma ciceklerinin acmasiyla anlasilir. Yas baslangici icin murver ciceklerinin acmasini, tam yaz donemi icin ihlamur ciceklerinin kokusunu icimize cekebiliriz. Yaz sonu ilk elmalarin olgunlasmasi donemidir. Sonbahar baslangici murver yemislerinin olgunlasmasina, tam sonbahar cevizlerin olgunlamasina sonbahar sonu cinar yapraklarinin kizarmasina denk duser. Doganin dinlemeye basladigi uzun kis doneminde once yapraklar dokulur. Yukseklikde doganin dongusunde etkilidir daha yukseklerde bulunan bitki ortusu daha gec ciceklenebilir ornegin findik 43 gun kadar ve mese palamudu 28 gune kadar daha gec ciceklenebilir. Bu agaclar ayilarin ve sincaplarin ana besin maddesidir. Yukarida saydiklarim disinda roper alinan bitkiler var bunlari daha sonra anlatacagim.