18 Nisan 2011 Pazartesi

ayi sarimsagi/ allium ursinum

 Insan dogaya gonul verdi mi ne yaparsa yapsin bir gozu hep uzerinde oluyor. Bu eglenceli  gozleme dayanan pratik yonun disinda okumak da kesfetmenin bir yolu ama her zaman pratik ile teori kesismiyor. Kitaplardan bidiginiz bir bitkiyle ancak yillar sonra karsilasabiliyorsunuz. Ayi sarimsagi benim icin onlardan biri oldu.Yillar yillar once ben 6 yasindayken kisa sureli Cerkes'te yasama maceramiz, bana yabani otlarin yenebilecegini ogretti., ilk kaynagi ve mandalari orada gordum sanirim son da oldu:) O gunlerden aklimda kalan iki ot var biri madimak,  digeri ekmege koyup yedigimiz uzun uzun yaprakli sarimsak tadindaki yabani ot. Komsu teyzelerle toplamaya giderdim ancak annem topladiklarimizi guvenip yemez/ yedirmezdi hatirliyorum.  Madimak bulmak artik mumkun ise de diger otun ne oldugunu hic bulamadim. Kitaplarda sarimsak tadina ve kokusunda minik yildiz cicekli ayi sarimsagi gozume carpti ve obur aniyla birlesip zihnime percinlendi/mis. Ailecek yaptigimiz orman ici bisiklet gezisinde, patika kenarindaki otlari gorunce zihnimde simsekler cakti daha kokusuna bakmadan emindim. Hemen kokladim evet o. Hep beraber eve donduk kitaplarimi cikardim bir kere daha dogruladim. Fotograf makinami alip geri donduk ve bitki avimi tamamladim. Iki avuc kadarda topladim, oglumun ayilara da birak anne demesi icimi isitti. Cocuklugumun yenilebilir otunu bulamadim ama tadi  ona mukabil harika bir ot bulduk.
 "Allium ursinum" latince adi, seltce "all" yakici, latince "ursus" ayi demek. Fransizca "l'ail des ours" (ayi sarimsagi) yada "ail de bois"(orman sarimsagi )ve Ingilizce "wild garlic" yabani sarimsak, "wood garlic" orman sarimsagi ve "bear's garlic" isimleriyle aniliyor. Almanca'sindan emin olamadim bir iyilikseverden bekliyorum.  Turkce ayi sarimsagi yada cayir sogani adiyla anildigina rastladim. Ayilar kis uykusundan uyaninca bu sarimsaklardan yediginden adini oradan almis. Yapraklari genisce ve parlak elinizle dokundugunuzda sarimsak kokuyor. Sogangiller ailesine ait. Cicekler beyaz yildizlar biciminde ve 6 tane tac yapragi var ,semsiye seklinde dizilmis. Yapraklari, cicekleri ve koku yenebiliyor. Nisan -mayis aarasinda toplamak mumkun. Yazin artik cok gec cunku bitki uykuya daliyor.


                                                           Otto Wilhelm Thomé'nin botanik cizimi


 Almanya'da cok sevilen bu yabani bitki'yi guz cigdemi ve Muge ile karistirmak mumkunmus aman dikkatli olun cunku diger ikisi olumcul derecede zehirli. Cicekler ve sarimsak kokusu diger turlerden ayirt etmede yardimci olabilir. Bu uzun omurlu bitkiyi soganlari sayesinde her yil ayni yerde bulabilirsiniz . Ozellikle nemli kayin ormanlarini cok sever. Yedikten sonra ayni sarimsak gibi agiz kokusuna yol acar o yuzden antik yunanda kokulu gul denmis.  Bu kotu kokusdan kurtulmak icin birkac kahve tanesi, kakule yada zencefil cigneyebilirsiniz. Afrodit'in afrodizyak ask iksirine katildigi da rivayet ediliyor hatta bu ottan yiyen kadinlarin tapinaga gelmesini yasaklamis. Ayni sarimsak gibi kadinlarin dogurabilirligini arttirmak ve kotulukjleri hatta vampirleri uzaklastirmak icin kullanilmis! Hamile kadinlar bir dis sarimsagi dogacak cocuklarini kotuluklerden korumak icin boynunda tasirmis. Galdyatorlerin arena'da karsisina cikan hayvanlarida uzaklastirmak icin sarimsak demetleri tasidigi soyleniyor. Heredote Misir'da piramitleri insa edenlerin sarimsak ve sogan yiyerek enerji sagladigini yazmis bugun sarimsagin ve akrabalarinin yuksek oranda sulfur ve C vitamini icerdigini biliyoruz. Ayi sarimsagi sifali ilac yapiminda sarimsak ve sogana yakin degerde. Enfeksiyona ve viruslere karsi koruyucu olarak ilac yapiminda antik caglardan beri kullanilmis. Ilkbaharda vucudu tiksinlerden temizlemek ve sindirim sistemini rahatlatmak icin oneriliyor.Ayni sarimsak gibi uzun yasamla ve saglikla ozdeslesmis . Ancak sarimsaktan ozellikle kucuk cocuklarda parazitlerden kurtulmak icin daha etkili. Yuksek tansiyone kalp hastaliklarindan korunmak icin rahatlikla tuketilebilir bu yonu modern tip tarafindan da onaylaniyor. 
 Uzakdogu marketlerinde satilan bu minik cickeleri hatirliyorum ancak  baska bir turde olabilir emin degilim. Son derece lezzetli bu yapraklarin pisince kokusu azaliyor o yuzden otlu tereyagi yapiminda, salatalarda, yogurt ile karisitrilip kullanilmasini oneririm. Patates ve baliga cok yakisiyor, ayi sarimsagi yapraklari ile karistirdiginiz tereyagini dilimleyip beraber servis edebilirsiniz. Ayrintili aciklamalar icin tiklayabilirsiniz.

Kaynaklar: "Découvrir et connaître la nature et les oiseaux" Hachette
2-Wikipedia
3-Crepharma
4-Tele botanica
5-Toildepices.http://www.toildepices.com/index.php?url=/fr/plantes/angio_mon/liliacee/allium/ursinum.php
6- spice pages burada bir suru dildeki karsiligi da var.

8 yorum:

hindiba dedi ki...

Almanca adi da ayi sarimsagi: Bärlauch :) Pestosu da yapiliyormus, hatta sonra o pestoyu ekmek hamuruna katarak ayi sarimsakli ekmek yapiliyormus. Hic rastladin mi tarifine?

beste dedi ki...

Barlauch nerdeyse almancayi sevdirecek bana guzelmis ismi;) pesto yaptim ben gecen hafta sonu goz karari olculerle bir avuc ayi sarimsagi, parmesan, cam fistigi, zeytinyagi cok guzel oldu. Pisirilince tadi azaliyormus diye pisirmedim ekmek fikri sahane ama;) hayal edebiliyorum mis gibi ekmek ve sarimsak kokusu...

hindiba dedi ki...

ben yaptim ekmegini. pestolu degil, ince ince kiyip zeytinyagiyla direk ekmek hamuruna kattim. piserken harikaydi kokusu. hemen taze yenmeli ama. dedigin gibi sonraya kalmiyor pek o tat ve koku.

beste dedi ki...

oo afiyet olsun harika. Almanya'da yasayan cocukluk arkadasim markette bulmus almis deneyecekti, bayagi bilinir birsey oralarda demekki!

Vorarlberg dedi ki...

Bati Avusturyada da cok sevilir. Insanlar dogadan topluyor. Su sira tam mevsimi. Benim bahcemde bol. Her gun yiyorum. Yalniz ciceklendikten sonra yenmez artik...

Adsız dedi ki...

Evet aynen bärlauch corbasi Cok lezzetli ve icinede kaynayinca kaymak (Sahne) karistiriyorsun mimmmm lezzetli bir corba pisirebilirsiniz ayni zamanda Cok saglikli

Unknown dedi ki...

Nerden bulabilirim bir kaç senedir bitkilerle ilgileniyorum ve bu şifalı bitkiye ulasamadim türkiyede nasıl ulasabilirim nerdeyse gider toplarim.

Unknown dedi ki...

Nisan aylarında Tunceli yöresinde, yabani olarak yetişir.Tunceli sarımsağı olarak da bilinir. Ağır Metal (Civa, Kurşun, Arsenik, Kadmium) zehirlenmelerinde çok etkilidir. Biobarlauch adıyla, bu bitkiden ilaç olarak da üretilmiştir.
Dr. Y. Erol Yalçın