Bu fotojenik mantarın fotoğrafını geçen hafta otoyol kenarındaki ormanın eteklerinde çektim. Otoyoldan geçen vızır vızır arabalara karşı tüm ihtişamıyla istifini bozmadan etrafı süzüyordu. Zorlukla yanına tırmanıp denklanşöre basırverdim. İsmi latince amanita muscaria, Türkçesi sinek başk bir ismiyle gelin mantarı, Fransızca sinek öldüren amanit anlamına gelen Amanite tue-mouches, İngilizce adı fly agaric, almancası ise Fliegenpilz. İsmi üzerine konan sinekleri öldürdüğünden sinekle ilişkilendirilmiştir. Bugün bir çok yerde halen sütte mantari bekleterek sinek öldürücü olarak kullanılmaktadır. Asitli toprakları seven bu mantarı özellikle huş ağacı ve kozalaklı ağaçların düşmüş yapraklarının altında bulabilirsiniz. Alttaki fotoğrafta gelişme aşamasında top gibi, sonrasında açılıdığında çapı 20 cmyi bulabiliyor. Şapkası parlak kırmızı yada koyu turuncu olup üstünde beyaz, krem arası noktacıklar var. Mantarın gövdesi ve lamelleri beyazdır. Zehirli bir mantar türü olup özellikle çocukları öldürebilir. Büyüklerde halüsinasyon görmelere yol acar. Dikkat Amanite ailesinin diğer üyeleri ölümcül derecede zehirlidir.
Bu görkemli mantar haliyle çocuk masallarının/kitaplarının vazgeçilmez mantarıdır. Alis Harikalar Diyari'nda adlı kitapta başrollerden biri onundur. Bir rivayete gore yazarı birazcık bu mantarlardan yiyip gördüğü halüsinasyonlari romana cevirmistir.
Yine guzel Pamuk Prenses ve yedi cuceler bu guzel mantarların yanında resmedilir.
.jpg)
Fotograf http://fr.wikipedia.org/wiki/R%C3%BCbezahl alınmıştır. Moritz Von Schwind tarafindan resmedilmiştir.
Resimdeki Alman folkloru ve masallarında yer alan cüce cin Rubezahl'dir. Pagan zamanlardan kalma hikayede, Rubezahl dağların havasının efendisidir. Beklenmedik bir biçimde yada oyun olsun diye güneşli bir günde dağdan aşağıya şimşekler, yıldırımlar, yağmur, sis ve kar yollar. Elinde fırtına çıkartmaya yarayan uzun bir dal ve peleriniyle bastığı yerleri titreterek gezen bu cinin yanında hep bizim meşhur güzel mantarımı vardır. Yine Alman folklorunda Tanrı Waton ve havarileri şeytanlardan kaçmak için ormandan geçerken atın ağzında sinek mantarı olurmuş. Noel zamani gonderilen kartpostalarda hep bizim guzel mantarimiz yer alir.
Siberya'da, Kamcatka, Kafkas ve Ural'larda şamanik ayinlerde öteki dünyayla ilişkiye geçmek için şamanlar bu mantardan yerler ve rituellerini gerçekleştirirmiş. Etnobotanist Jonathan Ott hem Noel Baba'nın giysinin sinek mantarından esinlenerek kırmızı beyaz olduğunu söyler hemde Noel Baba'nın çoraplara koyduğu oyuncakların hikayesini sinek mantarına bağlar. Şöyle ki Siberya'da kullanılan yurt'ların tepesinde dumanın çıkması için bir delik bırakılırmış. Çoraplarına doldurduğu sinek mantarlarını kurutmak için Şaman bu delikten süzülüp içeri girer ve çorapları ateşin yanına bırakırmış. Buradan devamla Noel'de şömine üstüne halen hediyeler için çoraplar asılır. Türklerin geçmişte yurtlarda yaşadığı ve şamanist olduğunu gözardı etmeyelim. Kimbilir belkide şimdi ilginç bir obje muamelesi yaptığımız sinek mantarına atalarımız zannettiğimizde daha yakındı. Ben bu yazıyı yazdıktan sonra orman gezintilerimizin birinde koloniler halinde karşımıza çıktılar. Gerçekten çok güzeller.
Fransız folklorunda varolan ormanda yaşayan küçük perilerin evi sinek mantarıdır. Çocukların masum dünyasında, oğlum perileri aramaya girişti ama mantara dokunmaması gerektiğini biliyor. Antik Roma'nın favori zehir olarak ve cadıların büyülü iksirlerinde hep bizim sevimli mantarımız kullanilirmiş. Laponlar ren geyikleri sürülerini biraya getirmek için tuzak yem olarak kullanırlarmış.
Çok aramama rağmen, Türkçe neden gelin mantarı dendiğini yada hikayelerini bulamadım.
Bu fotojenik mantardan esinlenerek Carsten Holler'in yaptığı enstelasyonu görmek için tik tik.
Bu linki tiklayarak sinek mantarının üç günde nasıl büyüdüğünü görebilirsiniz. http://www.youtube.com/watch?v=8s_fpRUqpuE
BU MANTARLAR FRANSA NORMANDIYA'DA FOTOGRAFLANMISTIR.
Kaynaklar: 1-"Reconnaitre les champignons, les plantes et baies sauvages" une partielle de l'encyclopédie Hachette Collections
2-http://www.istanbulu-seviyorum.org/e-kitaplik/mantar/mantar.htm#MANTARLARIN YAPISI
3-Gardenology Amanita Muscaria
24 yorum:
Cocukken masal kitaplarinda resmini gördügümde, ressamin bir abartisi sanirdim bu mantari. Gercek olamayacak kadar güzeldi. Gercek oldugu bir yana, zehirli oldugunu ögrenmek ayri bir saskinlikti. Neyseki doga kitaplariyla daha hasir nesir bugünün cocuklari. Dogada hic görmedik ama okudugumuz resimli kitaplardan dolayi oglum zehirli oldugunu ve yaklasmamasi gerektigini biliyor Leo gibi. Bu yazidan cok sey ögrendim, Tesekkürler Beste. Video bir harika. Özellikle son anda semsiyenin disa dogru acilmasi ne kadar görkemli. Dünya ona nereden baktigina bagli olarak inanilmaz güzellikler sunuyor insana...
gelin mantarı ya da gelin yanağı başka bir türe deniyor benim bildiğim. o da bir amanita ama cesareae, yani diğer adıyla imparator mantarı ki yenebiliyor. üstelik yediğim en leziz mantar. hangi kaynakta muscaria'ya gelin mantarı denmiş diye baktım, bir dolu yerde yazıyor. şaşırdım doğrusu.
doagguncem-turk dil kurumu'nda deli mantari bile deniyor, her zamanki gibi terminoloji karisik ben en guvendiklerimi sectim. Amanita cesareae cok ender bulunuyor ve dedigin gibi cok lezzetli bir mantar, amaniteler arasinda tek yenilebilir olan ancak diger turleri olumcul derecede zehirli olabildiginden ve ozellikle sinek mantari uzerindeki noktalari kaybettiginde karistirilmasi kacinilmaz oldugundan amatorler tarafindan toplanmasindan kacinilmasi oneriliyor.
Evren simdi tam mevsimi yagmurlardan sonra gunes cikinca biraz daha dikkatli bak agac diplerine umarim gorursunuz:)doga icine daldikca daha da guzellesiyor, sadece hayran hayran bakiyorum varliklarin cesitliligine, renklerine...
Çok ilginç bilgiler bunlar Beste.
Özellikle Sibirya(Sibirya değil mi bahsettiğin yer?) ve Şamanlar kısmı, bunun Noel baba ile bağlantısı bana çok ilginç geldi. Cadılar bayramı ile ilgili araştırma yaparken, Tijen'in bir yazısında denk geldiğim, onu izlememe vesile olan ve yazımda yazımda yer verdiğim(http://berceste.blogspot.com/2006/10/cadlar-bayram.html) eski Türk hikayesi(http://www.geocities.com/tijeninaltong/site/tarif8.html - dilerim açıktır, bize Türkiye'den buraya bakmak da yasak zira!) bağlantısı gibi ayrı bir zevk aldım şimdi :) Hani zehirli olmasa canım mantarım deyip öpüvereceğim de bizim buralarda pek kolay bulunmuyor galiba!
Sanata aktarımı ve senin buraya not alman da çok hoş. Ters duran mantarlara bayıldım :)
Youtube'ü ne yazık ki seyredemiyoruz, kaçırdım o güzelliği...
Öf Beste ya, durduk yerde insanın mantar avına çıkası geldi sayende :) Bir kendi blogunda, bir buradan, ayartacaksın sonunda!
Evin önünde bile minik bir tane buldum hatta salyangoz fotoğrafı çekmeye çalışırken geçenlerde, daha bu yazılar hiç yazılmamışken ama o zaman böyle iştahlı bir şekilde mantar bulmak gelmemişti içimden! Olmadı, elime ipliği, kumaşı alıp mantar nakışları işleyeyim bizim kız, bebeklerine örtü olarak kullansın!
Eline diline sağlık...
Cok guzel gorunuyor bu mantarlar.. nefis ... harika bilgiler..
güzel duruyorlar gercekten
Arda'yla birlikte okuduk, fotoğraflara baktık ve videoyu izledik. Çok heyecanlandı, çok hoşuna gitti :)
Anne oğul teşekkürlerimizi gönderiyoruz.
Bayildim fotograflara:) Hayaller alemine goturdunuz beni!!!
Blogu hemen izlemeye aldim.
Berceste-Bagimlilik yapiyor mantarlar o kadar guzeller ki mantar fotograf avindayim bende. Bu cinsten Bolu ve karadenizde var belgrad ormanlarinda bulunabilecegini dusunuyorum.
Nevin ve Evhobi-cok tesekkurler
Selen-Ne guzel bir geridonus bu Arda'ya minik bir opucuk onun begenmesi cok onemli. Cok tesekkurler
Dusbahcesi-Hayaller alemine yolculugumuz devam ediyor, cok tesekkurler
Daha önce oturduğumuz yerdeki ormanda kırmızı başlıklı ama beneksiz bir mantarla karşılaşıyordum ben de sık sık. Ona bakınca bile masalları düşünmemek imkansızdı ki bu tam masaldan fırlamış hali. Severim masalları da, fantastik düşüncelere yol açan her nesneyi:)
Yazındaki çok ilginç bilgiler de cabası oldu, eline sağlık.
Resimler harika..eskiden çok sık giderdim doğaya ormanlara..çokda fazla mantara rastlardım ama bildiğim bir tek evlek mantarı denen mantar, sadece onu toplardım.
Sevgili Beste; çizgi film karesi gibi gerçekten var olduklarını bilmiyordum. Yine ne güzel şeyler öğrendim senden, çok güzel bir paylaşım olmuş.
bilmem mi bu mantarın her illüstrasyonda , özellikle eski çalışmalarda ne çok kullanıldığını.zevkle okudum Beste.yakında pumpkin çekirdeklerim gelince nasıl ekeceğimi,yetiştireceğimi soracağım.sevgiler..
Meyvelitepe-Cok tesekkurler. Bende bayilirim masallara, hayallere nicelerini paylasmak dilegiyle
OKA-Mavi tutku-Cok tesekkurler ben Turkiye'deki mantarlari hic tanimiyorum ogrendikce cok mutlu oluyorum. Baktim agaric champetre adi ancak ona cok benzeyen olumcul mantar turleri var aman dikkat cok edin!!!!
Bilge ve anesi-Cok tesekkurler beraber goreniyoruz hosuna gitmesi de arti keyfi:)
Nihan-Sen belkide cizmissindir onu? Elimden geldigince yardimci olurum su an kabaklarla ilgili bir yazi uzerinde calisiyorum:)
beste agzim acik bir cirpida okudum. boyle fantastik hikayelere baiylirim ozellikle de gercekle ilgileri cok heyecan verici. bu mantarin dizayni zaten cok cazip ve guzel seyler vaat ediyor gibi gorunuyor bir yandan :) samanlarin bundan kullanmasina sasmamali.
Ebru-Mantarin kendiside hikayeleri kadar fantastik gercekten:) begenmene cok sevindim.
Masalları çoooook seviyorum. Şimdi Maya burada olsa "hadi hala bana masal anlat" der, ben de yanında olsam, bana masal anlatsan Beste!
beste muhtesem ve cok kapsamli bir arastirma olmus(hepsi gibi)
Tijen-Aslinda pek masal anlatma konusunda basarili degilim, buyuklere masal anlatmak daha kolay ama:)
betul-begenmene sevindim ama konu carpiciydi:)
Bu az miktarda mantar halüsinojendir.Çok miktarda öldürücüdür.Özellikle batıda gençler arasında kırda bayırda halüsinasyon görmek için bu mantarı aramak yaygın.Sibirya şamanları bu mantarı yertler, gördükleri halüsinasyonları da keramet olarak anlatırlardı.
Abuallal: Gordugunuz gibi grup halinde mantarlar dokunulmamis olarak duruyor pek bati'da yaygin yarginiza katilmiyorum cunku mantar egitimi burada kucuk yasta basliyor. Turkiye'den aldigim emaillere bakilirsa daha cok isi ciddiye almayan ve baska amaclar pesinde gruplarin aradigi bir mantar ki burada ki tanitim sebebiyle hic ilgisi yok!
bu mantardan trabzonda bol miktarda var sürekli rastlıyorum fakat henüz deneyip halusünojen etkilerini test etmeye cesaret edemedim
Yorum Gönder