Hindiba (Cichorium intybus)

Latince: Cichorium intybus
Türkce: Hindiba
Ingilizce: Chicory
Almanca: Wegwarte, Zichorie
Fransizca: Chicorée sauvage

Sevgili Hindiba,
Seni cocuklugumun gectigi cayirlardan bilirim. Bende özel bir yerin vardir, bilirsin. Cocukken mavi ciceklerinle kirlara ait olamayacak kadar güzel oldugunu düsünürdüm. Bugün biliyorum ki, tam da bu sebepten oraya aitsin; Papatyagiller ailesinin mavi cicekli bir üyesi olarak, günesli yol kenarlarinin ve kırların tipik ciceklerinden birisin sen.  Almanca adin da tahminen buradan geliyor. Wegwarte'nin yaklasik "yola bakan, yolu gözleyen" gibi bir anlami var. Efsanelere göre özlemle sevgilisinin dönüsünü bekleyen bir kizdan aliyormussun adini. Genc kiz ne kadar bekler sevdigini bilinmez ama sen dayanikli ve sabirlisindir, cok yilliksindir. Mevsimi geldiginde, alt yapraklarinin arasindan dik, boyu 1,5 metreyi bulan dallar yükselir. Ciceklerin bu sert dallar üzerinde yetisir. Ciceklenme mevsimin genellikle Haziran-Eylül arasidir. 3-4 cm. genisligindeki ciceklerin hermafrodittir; yani hem disi, hem erkek organlari tasir. Tozlasma mevsiminde arilar büyük dostundur. Dallarinin ne kadar sert ve güclü oldugunu cocukken farketmistim. Papatya ve gelincik gibi kolayca koparip ekleyemezdim hazirladigim buketlere.  Bir seyin güzel olmasi icin ille de nazik ve kirilgan olmasi gerekmedigini de sen ögrettin bana. Koparmayi basaramadigim icin dalinda iflah olmaz sekilde boynu bükük biraktigim hindiba ciceklerini hatirladikca bugün bile kizaririm utanctan.

Bak, bu yukaridaki fotograf da sana ait. "Arka plandaki yesil yapraklar benim degil!" diyeceksin simdi. Dogru, onlar ayni ortami paylasan bir tür sarmasiga ait. Bu yazi icin arastirirken, ciceklerinin günesin durumuna göre sabah acilip ögleden sonra saatlerinde kapandigini okudum. Ayrıca Beste,  günes isigina göre rengini de degistirdigini paylasti bizimle. Sonraki günlerde özellikle seni seyretmeye calistim ben de. Bol günesli günlerde ve günün günesli saatlerinde daha acik mavi, kapali havada ise adeta mora dönen koyu bir mavi renk aliyordun gercekten de. Haydi itiraf et, yolunu bekleyip durdugun sevgili, günes miydi yoksa?

Bir taraftan botanikte "öncü bitki" deniyormus senin gibilere. Cünkü bir alan ne zaman doganin sihirli ellerine birakilsa, ilk yetisenlerden biri sen olurmussun. Diger taraftan, insanoglunun eski caglardan beri bildigi ve kullandigi bir bitkiymissin sen. Hatta göctügü her yerde -iklim uygunsa- onu takip etmissin.Yokluk ve savas yillarinda kurutulup ögütülmüs köklerin, kahve niyetine icilmis. Bugün de kafeinsiz, alternatif kahve muadili ürünlerin icinde genellikle rastlanir hindiba köküne. Bu is icin kücük kardesin Cichorium intybus var. sativum, dagda bayirda yabani olarak yetisen senden daha uygunmus yalniz. Her ne kadar alt yapraklarin, -özellikle tazeyken ve pek aci degilken- "endive" adiyla yense de, asil "endive" ailenizin Cichorium endivia adli bir baska üyesiymis. Bunlar senin bilmedigin seyler degildir elbette; ben eskilere de malum olan bu bilgileri,  bizler de ögrenelim diye anlatiyorum.

Sen 1850'lerde o Belcikali'nin basina gelenleri de biliyorsundur zaten. Kimbilir hangi sebepten karanlik bir yerde topraga gömerek depoladigi hindiba köklerinin zamanla beyazimsi ucuk yesil tonda, kapali yapraklardan olusan bir marulcuk verdigini kesfetmis ya hani saskinlikla. Adina Belgian endive, French endive, witlo(o)f, Chicorée denen bu sebzecik cok sevilir, cok tüketilir olmus sonradan. Oldukca da besleyici ve yararli oldugu anlasilmis. Karanlikmis sirri; klorofilin islev görmesini ve böylece yapraklarin acilasmasini önleyen mutlak karanlik, bir de sabit tutulan isi.  Hem bu kadar günesin delisi ol, hem karanliga gömüldügünde bile üretmeye devam et. Senden alinacak ne büyük dersler var hindiba...

Not: Chicorée fotografi Tijen'e ait. Paylastigi icin tesekkür ediyorum kendisine.

Kaynaklar:

• Der Tier- und Pflanzenführer (Eisenreich, Handel, Zimmer)
• Cichorium intybus - L. / Plants for a Future
• Chicorée muss im Dunkeln wachsen